«Երրորդ իրականությունը՝ համացանցայինը, բերում է նրան, որ մարդու տեսակն է փոխվում»

«Իրատեսը» զրույցի է հրավիրել ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, կինոգետ, պրոֆեսոր, «Մովսես Խորենացի» մեդալակիր, ՀՀ մշակույթի, գիտության և կրթության նախարարությունների ոսկե մեդալակիր ՍՈՒՐԵՆ ՀԱՍՄԻԿՅԱՆԻՆ:

«ՏԵԽՆԻԿԱՆ ԾՆԵՑ ԿԻՆՈՆ, ՏԵԽՆԻԿԱՆ ԷԼ ՀԵՏՈ ԿՈՐԾԱՆԵՑ»

-Պարոն Հասմիկյան, ի՞նչ վերաբերմունք ունեք համացանց-կինո փոխհարաբերության հանդեպ:
-Սարսափում եմ համացանցից: Թոռներս ամբողջ օրը դրա մեջ են: Ինձ համար չեմ սարսափում, նրանց համար եմ սարսափում: Ես գիտեմ՝ ինչ եմ վերցնում համացանցից, նրանք՝ ոչ: Պարադոքսն այն է, որ բոլոր ճշմարտություններն ունեն հակակշիռ: 20-րդ դարը կարծես թե ամբողջովին կինոյի դար էր: Բայց տեխնիկան ծնեց կինոն, տեխնիկան էլ հետո կործանեց: Նույն տեխնիկան բերեց նրան, որ հիմա կինոն դառնում է սուտ: Կինոյի գլխավոր արժանիքը իրականությունը հավերժացնելու մեջ էր: Իսկ հիմա համացանցն ստեղծում է նոր իրականություն: Կինոյում ես ունեմ երկու աստված՝ Ֆելինի և Փարաջանով: Բայց վերջին շրջանի ֆիլմերը դիտելիս մտովի ասես մեղադրում եմ Ֆելինիին այն բանի համար, ինչ նա արել է «81/2» ֆիլմում՝ դեռ նախորդ դարի 60-ականներին: Ի՞նչ արեց Ֆելինին. ցույց տվեց, որ երազը կարող է իրականության հետ մրցել: Պարզապես գեղարվեստորեն հիմնավորված հնար գործածեց մարդը՝ չխաբելով հանդիսատեսին: «81/2»-ը ասես ճանապարհ բացեց համակարգչի համար: Իսկ հիմա ի՞նչ է կատարվում կինոյում: Նայում ես կադրերը և չես հասկանում՝ դա հերոսի երա՞զն է, թե՞ իրականություն: Վիրտուալ իրականությունը բերում է նրան, որ կոճակը սեղմում ես և ստանում ուզածդ բանը: Արդեն կինոյում դադարում է ինչ-որ բան նշանակել օպերատորը: Ես հավատն եմ կորցրել կադրի նկատմամբ կինոյում, և դա սարսափելի է: Իհարկե, համացանցն ունի իր առավելությունները. ցանկացածդ ֆիլմը կարող ես նայել քո տանը նստած, հարմարավետ բազկաթոռի մեջ: Բայց դա արդեն արվեստ չէ, ուրիշ մի բան է: Ես ուսանողներիս ցույց եմ տալիս Ֆելինիի ֆիլմերը, որոնք նայելու համար ժամանակին հատուկ գնում էի Մոսկվա, ոչ մի տպավորություն չեն ստանում: Կինոդահլիճն ուրիշ բան էր: Կինոդահլիճը մրցում էր թատրոնների հետ՝ չնայած որ դրանք տարբեր արվեստներ են: Ես «Փրկության կղզի» գրքում տվել եմ կինոյի և թատրոնի հակադրությունները: Բայց հակադրություններով հանդերձ՝ դրանք ունեն ընդհանրություն. երկուսն էլ պահանջում են դահլիճ: Թատրոնի դահլիճում հանդիսատեսը դերասանների հետ խաղին է մասնակցում: Իսկ կինոյում դու հավաստիության աշխարհ ես մտնում, բայց մտնում ես ոչ միայնակ: Այդ դեպքում բոլորովին ուրիշ է լինում ֆիլմի ընկալումը: Այսօր Հայաստանում կործանվում է կինոթատրոնը: Եվ դա էլ է բերում նրան, որ կինոն կորցնում է իր դերը: Ինչպե՞ս դուրս գալ այս ճգնաժամից: Երևի ելքը կգտնվի: Նոր հանճարներ են պետք, որոնք պիտի գտնեն բանալին: Ես կարծում եմ, որ պետք է վերադառնանք դեպի մեծ էկրանը, որքան էլ որ դա կարող է մարդկանց տարօրինակ թվալ: Պետք է վերադառնանք նեոռեալիզմին: Թեորեապես ես հավատում եմ այդ վերադարձին, և համակարգիչը, կարծում եմ, կդրվի մի կողմ: Այսպես պետք է լինի, եթե ուզում ենք փրկել կինոն որպես արվեստ: Բայց ավելի վտանգավոր բան է կատարվում ոչ միայն Հայաստանում, ոչ միայն կինոյում, այլև ամբողջ աշխարհում և ամեն ինչում. մարդն է կործանվում: Մարդու տեսակն է փոխվում: Երրորդ իրականությունը՝ համացանցայինը, բերում է նրան, որ մարդու տեսակն է փոխվում: Եվ մենք իսկապես կարող ենք երկու սերունդ հետո մի այլ բան ունենալ մարդու փոխարեն: Մի կողմից` ինֆորմացիայի հեղեղ է գնում համացանցում, մյուս կողմից՝ դեբիլացում: Միաժամանակ երկու իրարամերժ պրոցեսներ են կատարվում: Թե որը կհաղթի և ինչպես կհաղթի, ցույց կտա ժամանակը: Այսօր արդեն կարելի է խղճալ նրանց, ովքեր մտածել գիտեն, որովհետև նրանք քանակով զգալիորեն զիջում են դեբիլներին: Խղճում եմ, որովհետև չեմ պատկերացնում, թե նրանք ինչպե՞ս պիտի այս վիճակից դուրս գան: Կա նաև մի բան. կինոն և բիզնեսը անբաժան են եղել միշտ: Այսօր կինոյի բիզնեսը մեծ հարցականի տակ է: Ես չեմ հավատում այն վիճակագրությանը, թե այս կամ այն ֆիլմը միլիոնների եկամուտ է բերել: Ես կարծում եմ, որ այդ միլիոնները գոյացել են ոչ թե կինոյի տոմսերի վաճառքից, այլ կողմնակի ճանապարհներով, օրինակ՝ կինոթատրոնում գործող կազինոների, սրճարանների և նմանատիպ այլ բաների շնորհիվ: Իսկ ժամանակին կինոբիզնեսն իսկապես հզոր բան էր: Կինոբիզնեսն ապահովեց Հոլիվուդի գերիշխանությունը: Սովետը նույնպես մեծ եկամուտներ ունեցավ կինոյի շնորհիվ, որովհետև ուներ մեծ ներքին շուկա: Հիմա անցել է այդ դարը: Իսկ թե ինչ կլինի հետո, չեմ կարող ասել: Բայց մի բան պարզ է. կինոն՝ առանց բիզնեսի, շատ խեղճ վիճակում կհայտնվի: Կարծում եմ՝ վերադարձ է պետք: Ի միջի այլոց, պատմությունը ոչ միայն զարգացում է, այլև վերադարձ: Պարբերական ցիկլերով է ընթանում այն:
-Ձեր նախկին ուսանողուհի, այժմ կոլեգա Սիրանույշ Գալստյանն ասել է. «Ես եկա թատրոնի և կինոյի ինստիտուտ՝ սիրահարված Ֆելինիին, ու այստեղ տեսա ֆելինիական գեղարվեստական կերպարներից մեկին։ Կարծես Ֆելինիի ֆիլմերից դուրս եկած լիներ պարոն Հասմիկյանը»։ Ինքներդ Ձեր աչքում նմա՞ն եք Ֆելինիի հերոսներին:
-Այն, որ Ֆելինին ինձ համար թիվ մեկ ռեժիսորն է, փաստ է: Սիրանույշի ասածը չեմ կարող մեկնաբանել, ինքս էլ չգիտեմ՝ ում եմ նման: Բայց որ Ֆելինիով վարակված եմ եղել, փաստ է: Ֆելինին ու Անտոնիոնին երկու հսկաներ են, ինձ համար թանկ անուններ: Նրանք երկուսն էլ առաջ էին քաշում մարդու միայնության թեման, բայց տարբեր տեսանկյուններից:

«ՀԻՄԱ ԵՍ ՎԱՎԵՐԱԳՐԱԿԱՆ ԿԱԴՐԻՆ ՀԱՃԱԽ ՉԵՄ ՀԱՎԱՏՈՒՄ»

-Ձեր և Ձեր դստեր հեղինակած «Լռության գեղագիտությունը XX դարի դրամատուրգիայում» գրքի առաջաբանում կարդում ենք, թե ձեր վերլուծություն-մեկնաբանությունների համապատկերում կազմաքանդվում են խոսքի և լռության սահմանները, քանի որ «...աղմուկի մեջ լռություն կա, լռության մեջ՝ խոսք»: Լռությունը ո՞ր դեպքում է առավել արժևորվում՝ իրականությա՞ն մեջ, թե՞ արվեստում:
-Երկու դեպքում էլ արժևորված է լռությունը: Մարդիկ կան, որոնք շարունակ լռում են կյանքում (օրինակ՝ Աղասի Այվազյանը), բայց խոսուն գործեր են թողնում: Լռությունը մտավ աբսուրդի թատրոն և կարևորվեց, խոսքն սկսեց արժեզրկվել: Հիմա ավելի սարսափելի բան է կատարվում. արժեզրկվում է նաև պատկերը: Պատկերի արժեզրկմանը նախ նպաստեց հեռուստատեսությունը, հետո եկավ համացանցը: Հիմա ես վավերագրական կադրին հաճախ չեմ հավատում, հասկանո՞ւմ եք: Ես չգիտեմ՝ դա տեխնիկա՞ն է ստեղծել, թե՞ իրականության պատկերն է: Ֆրանսիական «Pathe՛» ֆիրմայի օպերատորները ժամանակին մեր ցեղասպանության մասին վավերագրական կադրեր են նկարել: Եթե այսօր թուրքերն ապացույցներ են պահանջում, դա է լավագույն ապացույցը: Բայց հարցնում եմ մեր պետարխիվում, թե որտեղ են այդ ժապավենները, հստակ պատասխան չեմ ստանում: Այնինչ, այն ժամանակ չկար այսօրվա տեխնիկան, անհնար էր ոչ իրական կադրեր նկարել, համակարգչային մոնտաժի միջոցով ստանալ այն, ինչ հարմար ու ձեռնտու է քեզ: Վավերագրական կինոն կեղտոտել են, ինչ ասես մտցրել են մեջը: Պատկերին դադարում ես հավատալ տեխնիկայի գործած ավերածությունների պատճառով:

«ԱՆՏՈՆԻՈՆԻՆ ԱՄԵՆ ԲԱՆ ՇԱՏ ԼԱՎ ՀԱՍԿԱՆՈՒՄ ԷՐ, ԵՎ ԱՅԴ ԱՌՈՒՄՈՎ ԿԻՍԱԿՈՄԻԿԱԿԱՆ ՎԻՃԱԿ ԷՐ ՍՏԵՂԾՎԵԼ»

-Դուք Հայաստանում հանդիպել-շփվել եք Միքելանջելո Անտոնիոնիի հետ: Ձեզ շա՞տ էին ճնշում խորհրդային կապանքները նրա հետ շփվելիս:
-Երկու ԿԳԲ-ական՝ ռուս և հայ, վերահսկում էին ինձ: Նրանցից մեկն ինձ ասաց. «Աշխատեք, որ Անտոնիոնին շատ մարդկանց հետ չշփվի»: Զարմանալի էր. չէ՞ որ Անտոնիոնիին հենց այդ շփումներն էին պետք: Այդ մարդն ինքնավստահ հայտարարեց, թե իրենք իմ մասին ամեն ինչ գիտեն: Դա էր նրանց գործելակերպի գաղտնիքը՝ ցույց տալ, թե քո մասին ամեն ինչ գիտեն, իսկ դա որոշակի կաղապարներ է ստեղծում մարդու համար: Անտոնիոնին Բյուրական էր ուզում գնալ, թույլ չտվեցին: Եվ պահանջեցին, որ ինքս հնարեմ Բյուրական չգնալու համար որևէ պատճառ: ՈՒ ես հնարեցի: Իսկ Անտոնիոնին ամեն բան շատ լավ հասկանում էր, և այդ առումով կիսակոմիկական վիճակ էր ստեղծվել: Օդանավակայանում ես նրա թարգմանչին ասացի, թե Անտոնիոնին երևի ինձ ընկալեց չգիտեմ ինչ մասնագիտության տեր մարդ, բայց հաղորդեք նրան, որ ես միակ մարդն եմ Հայաստանում, որ տեսել է նրա բոլոր ֆիլմերը և կցանկանայի դրանց մասին զրուցել իր հետ: Անտոնիոնին ժպտաց և հույս հայտնեց, թե կրկին կհանդիպենք: Այդպես բաժանվեցինք: Իսկ կաղապարները միայն Անտոնիոնիի դեպքում չէին կիրառվում, բայց կարելի էր շրջանցել դրանք ինչ-որ կերպ: Ես տասը տարի «Հայպետկինոյի» գլխավոր խմբագիրն եմ եղել և կարող եմ վստահեցնել, որ եթե տղամարդու նման վեր էիր կենում և պաշտպանում տեսակետդ, ամեն բան էլ կարողանում էիր հաջողեցնել: Մոսկվան փող էր տալիս, ուրեմն պիտի հսկեր, թե ինչ ես արտադրում: Մոսկվայից համակարգող ունեինք, որ մեզ ասում էր. «Էդքան բողոքում եք, ո՞ւր է ձեր հակասովետական սցենարը, որը մենք մերժել ենք»: Չկա՛ր: Նույն Փարաջանովի սցենարը անցավ: Առանց ավելորդ համեստության խոստովանեմ, որ իմ ճառը նպաստեց «Նահապետի» սցենարի հաստատմանը: Այնպես որ, պետք չէ չափազանցել: Իհարկե, կային խնդիրներ, որ հաճախ ծնվում էին հենց մեր կինոառօրյայում: Բայց ես երբեք «գլավլիտ» չեմ մտել, չեմ իմացել այնտեղ տանող ճանապարհը, կարո՞ղ եք հավատալ: Եթե սկզբունք ունես, խնդիր ես դնում, պետք է պայքարես: Թերևս, մեր կինոյի ամենալավ շրջանը 1960-70-ականներն էին, որի մասին խոսելիս մենք տալիս ենք ռեժիսորների, դերասանների անունները, բայց մոռանում ենք մթնոլորտը: Իսկ մթնոլորտն այնպիսին էր, որ մարդիկ անվերջ իրար հետ վիճում էին: Կային խմբագիրներ, որոնք մթնոլորտ էին ստեղծում. Սաբիր Ռիզաև, Վադիմ Մելիքսեթյան, Կարեն Քալանթար, ուրիշներ: Եվ ամենակարևորը՝ քաղաքի անվանի մտավորականները հաճույքով այցելում էին Տերյան 5, որտեղ տիրում էր բավական հետաքրքիր ու ստեղծագործ մթնոլորտ: Մարդիկ էին, որ 1960-ականների խրուշչովյան տարիներին սկսեցին մտածել՝ դեռ չիմանալով էլ, թե ինչի մասին: Բայց մտածել սովորեցին, և այդ ոլորտն իր ընթացքի մեջ ընկավ: Այսօր չկա այդ մթնոլորտը: Փաստը դա է: Ես ինձ երջանիկ եմ համարում, որ այդ ժամանակ եմ ձևավորվել՝ որպես անձ, որ այդ ժամանակվանից սկսած՝ ճանաչել եմ արվեստի, գիտության նշանավոր դեմքերին: Այսօր հետադարձ հայացք եմ գցում և մտածում, որ այն ժամանակվա հայաստանյան ղեկավարներն էլ պատահական մարդիկ չէին: Նրանք չէին ընդգծում իրենց կարևորությունը և ավելի շատ բան արեցին Հայաստանի համար, քան կարելի էր սպասել: Մյասնիկյան, Խանջյան, Հարությունով, Զարոբյան, Քոչինյան, Դեմիրճյան։ Շարունակությունը պետք է որ լինի: Եվ մենք սպասում ենք:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ